ใครกำหนดชีวิตเรา ลิขิตฟ้าหรือมานะตน

เวลาที่เราเห็นคนที่ประสบความสำเร็จ หรือ เวลาที่ตัวเราเองประสบความสำเร็จ เราเชื่อว่าสิ่งเหล่านั้นเกิดขึ้นจากการกระทำของเจ้าตัว เช่น ตัวเราเอง หรือสิ่งเหล่านั้นเกิดขึ้นจากใครคนอื่น ๆ คนจำนวนหนึ่งเชื่อว่าสิ่งต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นกับเรานั้น เกิดจากตัวเราเองที่เปิดโอกาส ที่คว้า และ สร้างให้สิ่งเหล่านั้นเกิดขึ้น แต่คนอีกจำนวนหนึ่งก็ยอมจำนนต่อโชคชะตาและเชื่อว่าสิ่งเหล่านั้นเกิดจากปัจจัยหรือใครคนอื่น ๆ เบื้องหลังที่กำหนดและควบคุมชะตาชีวิตเราไว้ ว่าต้องเจอ ต้องเป็น หรือ ต้องทำอะไร เราอยู่ในคนกลุ่มไหน ? ลิขิตฟ้าหรือมานะตน ชีวิตเรา เรากำหนดหรือใคร ?

ในทางจิตวิทยามีการศึกษา อิทธิพลของความเชื่อในอำนาจควบคุม หรือ Locus of control ความเชื่อนี้แบ่งออกเป็นสองประเภท คือ ภายใน (internal) และ ภายนอก (external) โดยคนที่เชื่อว่าอำนาจควบคุมเกิดจากภายใน จะเชื่อ คิด และใช้ชีวิตในลักษณะที่ท้าทาย เชื่อว่าทำได้ และ เราเป็นคนกำหนดชะตาชีวิตของเรา ซึ่งตรงกันข้ามกับคนที่เชื่อในอำนาจควบคุมแบบภายนอก ที่จะเชื่อว่าการที่เราเป็นเราอย่างทุกวันนี้ การที่ใครสักคนจะประสบความสำเร็จ หรือ เติบโตมาอยู่ในตำแหน่งปัจจุบันได้นั้นเป็นเพราะโชคชะตา โอกาส อำนาจอะไรที่เกินและเหนือการควบคุมของเจ้าตัว

Locus of control นี้ ยืดหยุ่นและเปลี่ยนได้มากในวัยเด็กและจะค่อนข้างคงที่ปรับเปลี่ยนได้ยากเมื่ออายุเพิ่มขึ้น

อะไรเป็นสิ่งกำหนด ?

สิ่งแวดล้อมที่เติบโต การเลี้ยงดู รวมไปถึง Locus of control ของพ่อและแม่ ล้วนมีอิทธิพลซึ่งสิ่งเหล่านี้อาจไม่ได้ถ่ายทอดผ่านพันธุกรรมแต่ถ่ายทอดผ่าน “การกระทำ” และ “ประสบการณ์ที่เราเรียนรู้และเข้าใจโลกใบนี้”

งานวิจัยพบว่า หากแม่ที่เลี้ยงดูมี locus of control แบบ internal หรือ เชื่อว่าความสำเร็จหรือชีวิตเราเราเป็นคนกำหนดเอง จะมีแนวโน้มอ่านหนังสือให้ลูกฟัง ให้คำอธิบาย และใช้เวลาสอนสั่งลูกมากกว่าอีกกลุ่ม

ไม่โทษดิน ฟ้า ไม่โทษเดือนและดาว ?

เราอาจจะเคยถูกสอนหรือให้คำอธิบายในลักษณะที่ว่า “ขอให้สิ่งศักดิ์สิทธิ์ช่วย” หรือ คำอธิบายปรากฎการณ์ต่าง ๆ ว่า “แล้วแต่ฟ้าแต่ฝนจะดลบันดาล” การถูกปลูกฝังให้ยอมรับในสิ่งที่เกิดขึ้นโดยไม่ได้หาคำอธิบายหรือสาเหตุเบื้องต้นนานวันจะบ่มเพาะให้เราจำนนต่อการกำหนดโชคชะตาของตัวเองและไม่เพียงแต่มีผลต่อตัวเอง แต่ยังคงมีอิทธิพลต่อการมองความสำเร็จคนอื่น ๆ อีกด้วย

เขาเกิดมาดี จึงมีชีวิตดี ?

คนที่มีความเชื่อในอำนาจควบคุมแบบภายนอก (external locus of control) เมื่อเห็นคนที่ก้าวหน้าทางอาชีพ หรือ มีอำนาจบารมีใหญ่โต มีทรัพย์สินเงินทองร่ำรวย จะมองและรู้สึกว่าสิ่งที่ทำให้เขาเป็นเช่นนั้นได้มาจากจุดเริ่มต้นที่แตกต่างกัน มาจากสถานะทางครอบครัว หรือพรสวรรค์ที่กำหนดให้เป็นเช่นนั้นตั้งแต่เกิด

ภายในหรือภายนอกจะดี ?

นักวิจัยก็ยังคงต้องค้นหาและให้คำอธิบายกับหลักการและทฤษฎีเหล่านี้กันต่อไป แต่สิ่งหนึ่งที่ชัดเจนคือ ไม่ใช่คนหนึ่งคนจะเป็นได้แค่ภายในหรือภายนอก แต่อาจจะมีส่วนผสมของทั้งสองรูปแบบขึ้นกับว่าแบบใดมากน้อยกว่ากันขึ้นกับว่าเป็นเรื่องอะไร เป็นเรื่องผลการเรียน เรื่องเศรษฐกิจ เรื่องตำแหน่งหน้าที่การงาน หรือความร่ำรวย โดยอาจขึ้นกับประสบการณ์เก่าและชีวิตที่เราเห็นและใช้มาตลอดเส้นทางที่เติบโต

Locus of control อาจจะเป็นเพียงปัจจัยหนึ่งที่ใช้ทำนายว่าคนหนึ่งคนมีแนวโน้มจะเลือกทำหรือนิ่งเฉยกับเรื่องอะไร บางคนที่ไม่ทำในบางสิ่งบางอย่างก็เพราะเชื่อว่าตัวเองกำหนดและเปลี่ยนแปลงอะไรไม่ได้ แต่สุดท้ายแล้วก็ต้องกลับทบทวนว่าความเชื่อแบบไหนที่จะเป็นประโยชน์กับชีวิตของเรา หากการเชื่อว่าเราเป็นคนกำหนดชีวิตเราเอง จะช่วยทำให้เราล้มแล้วลุก ไม่ยอมแพ้และก้าวต่อก็อาจจะเป็นเรื่องดีที่ แต่หากเราเชื่อว่าเราเป็นคนกำหนดโชคชะตาแล้วในวันที่เราล้มเหลว กลายเป็นทำให้เราสะดุด โทษก่นด่าตัวเอง หากเป็นเช่นนั้นก็อาจจะต้องสมดุล เลือกที่จะเชื่อและคิดในทางที่เป็นประโยชน์ต่อชีวิต

การลงทุนก็มีทั้งปัจจัยที่เราอาจจะกำหนดได้และมีบางส่วนที่เหนือการควบคุม แต่สิ่งที่เหนือการควบคุมนั้นก็อาจจะพอคำนวณ พอคาดการณ์ และทำนายได้อยู่บ้าง ในความเสี่ยงในความไม่แน่นอนนั้นเราจะยอมจำนนไหม หรือ จะพยายามคำนวนและประเมินให้ดีที่สุดในส่วนที่ยังอยู่ในมือของเรา ความเชื่อในอำนาจควบคุมในตัวคุณอาจกำลังมีอิทธิพลกับคุณอยู่