ความเหลื่อมล้ำคืออะไร และวัดจากอะไรได้บ้าง

เรามักได้ยินคนพูดอยู่บ่อย ๆ ว่ามีการจัดลำดับความเหลื่อมล้ำ โดยใช้การแบ่งเป็นประเทศ ซึ่งแนวโน้มที่ได้ยินกันอย่างหนาหูคือประเทศไทยมีความเหลื่อมล้ำสูง เราอาจเห็นภาพบนโซเชียลมีเดียเปรียบเทียบตึกสูงกับพื้นที่แออัด ทางเท้าที่ไม่เอื้อให้คนพิการ ปัญหาคนไร้บ้าน คนจนเมือง ลงทุนศาสตร์ชวนกลับมาทำความเข้าใจนิยามของความเหลื่อมล้ำ ว่าแท้จริงมันคืออะไร มีตัวชี้วัดอะไรบ้าง เพื่อที่จะนำความเข้าใจเหล่านี้ไปใช้เป็นมุมมอง แว่นตา ประเมินความเหลื่อมล้ำ ด้วยนิยามที่ชัดเจนและตัวชี้วัดที่ได้รับการยอมรับอย่างเป็นสากล

นิยามความเหลื่อมล้ำจากสหประชาชาติระบุว่า ความเหลื่อมล้ำหมายความว่าภาวะของความไม่เท่าเทียมกัน ในแง่ของ สถานะ สิทธิ และโอกาส คำว่าความเหลื่อมล้ำที่เจาะจงโดยเฉพาะเศรษฐกิจมักหมายถึง ความเหลื่อมล้ำทางรายรับ หรือในความหมายที่กว้างกว่านั้นคือ ความเหลื่อมล้ำในบริบทการใช้ชีวิต ความเหลื่อมล้ำในนิยามอื่นๆเข่น สิทธิ หรือ กฎหมาย ก็มีรายละเอียดแตกต่างออกไปอีกเช่นกัน

เมื่อพูดถึงความเหลื่อมล้ำทางเศรษฐกิจ บทสนทนาส่วนใหญ่จะมีพื้นฐานมาจากสองมุมมอง มุมมองแรกคือ ความเหลื่อมล้ำในแง่ของผลผลิต หรือสินค้า ซึ่งอาจเป็นเพราะเหตุผลต่าง ๆ เช่น เชื้อชาติ พื้นฐานครอบครัว สถานะทางสังคม เพศ แต่ในอีกแง่หนึ่งจะมองความเหลื่อมล้ำบนพื้นฐานของโอกาส โอกาสที่จะส่งผลต่อความเป็นไปได้ในการประสบความสำคัญ

ความเหลื่อมล้ำทางเศรษฐกิจจะแปรผันตามตัวชี้วัดหลาย ๆ อย่าง เช่น ปัจเจกบุคคล กลุ่มคนบางกลุ่มในจำนวนประชากร หรือแบ่งออกเป็นประเทศ โดยความเหลื่อมล้ำในทฤษฏีของการพัฒนา ส่วนใหญ่แล้วจะมองไปที่คุณภาพชีวิต เช่น ความเหลื่อมล้ำในการได้รับรายรับ ความเหลื่อมล้ำทางการศึกษา ความเหลื่อมล้ำในการเข้าถึงระบบสุขภาพ และความเหลื่อมล้ำในอาหาร

ตัวชี้วัดความเหลื่อมล้ำที่ได้รับการยอมรับมากที่สุด คือทฤษฏีค่าสัมประสิทธิ์ความเสมอภาค หรือ Gini Coefficient เป็นตัวเลขอีกตัวหนึ่งซึ่งนิยมถูกนำมาใช้ในการวัดความเหลื่อมล้ำ เนื่องจากค่าสัมประสิทธิ์ Gini นี้จะนำทรัพย์สิน (หรือรายได้ หรือปัจจัยอื่นๆ แล้วแต่ว่าวัดด้วยอะไร) ของทุกคนในสังคมมาคำนวณ ผลลัพธ์สุดท้ายจะมีค่าอยู่ระหว่าง 0-100% โดยถ้าตัวเลขยิ่งต่ำ ก็แปลว่าสังคมเท่าเทียมกัน ในขณะที่ถ้าหากคำนวณค่า Gini ออกมาได้สูง ก็แปลว่าสังคมมีความเหลื่อมล้ำมาก

ในแง่ของประเทศไทย “รายได้” เป็นปัจจัยอีกตัวหนึ่งซึ่งนิยมนำมาคำนวณเพื่อฉายภาพความเหลื่อมล้ำในสังคม โดยวิธีการวัดความเหลื่อมล้ำด้านรายได้แบบหนึ่งที่หน่วยงานราชการในประเทศไทยนิยมใช้คือ การเปรียบเทียบว่ากลุ่มคนที่มีรายได้มากที่สุด 10% มีรายได้คิดเป็นกี่เท่า เมื่อเทียบกับกลุ่มคนที่มีรายได้น้อยที่สุด 10%

ดังนั้นแล้ว เมื่อพูดคำว่า ความเหลื่อมล้ำ ต้องดูรายละเอียดด้วยว่าเรากำลังพูดถึงความเหลื่อมล้ำในบริบทไหน อะไรคืออัตราชี้วัด นิยามของความเหลื่อมล้ำที่เรากำลังใช้เป็นแว่นสายตามองดูคืออะไร เพื่อที่จะได้วิเคราะห์และเข้าใจสภาพสังคม กลุ่มประชากร ทีไ่ด้รับผลกระทบอย่างแม่นยำมากขึ้น